Unesco-monument Breda klaar voor de toekomst

De basis voor het plan werd al in 2009 gelegd door Het Lux Lab, waarbij uitdrukkelijk is gekozen om niet het dagbeeld naar de nacht te transponeren, maar juist de karakteristiek van de bouwstijl te benadrukken door rijk gedecoreerde torenomlopen en de pinakels duidelijk te tonen, en het volume van de kerk en de hoge boogramen te accentueren. 

Het lichtontwerp voor de Grote Kerk is gebaseerd op een drietal thema’s, ten eerste gastvrij bourgondisch: Breda als de stad van gezelligheid en lekker eten. Thema twee is het stadsgezicht Breda: het oudste stadsgezicht van Nederland is een schilderij van Breda, daterend van ongeveer 1518. De koele tinten van de lucht worden voor de top van de toren gebruikt, zodat deze nog langer lijkt dan de 97 m die de toren al meet. De warme tinten van de huizen worden gebruikt voor de steeds lagere delen van de toren. Ten derde zijn er de evenementen: wanneer bijvoorbeeld het glazen huis (Serious Request) zijn kampementen zou opslaan op de markt van Breda, moest de verlichting gebaseerd worden op één van de muurschilderingen in de Grote Kerk uit de 15de eeuw. De subtiele, maar zeker aansprekende kleuren leggen een link met de rijke historie van Breda. Deze kleuren representeren ook Breda als Nassaustad. 

De gemeente Breda wilde binnen het gestelde budget een dynamische oplossing realiseren. Daarom is ervoor gekozen om met ledlicht, in deze eerste fase, de toren van de Grote Kerk te verlichten, net als de balustrades die de hoge kappen van het schip omsluiten. Hiermee wordt het schip als het ware met een groot lint vastgebonden aan de toren, waarmee tegelijkertijd de belangrijke karakteristiek van de architectuur wordt benadrukt. Bovendien is hiermee de behoefte om op gemeentelijk niveau uitdrukking te geven aan steun en sympathie bij grote gebeurtenissen ingevuld. Ook bespaart dit ontwerp energie en genereert minder lichtvervuiling dan de statische aanstraling van voorheen.

De lichtinstallatie is gebaseerd op proeven die zijn gedaan met verschillende soorten en merken armaturen. Daarnaast zijn er door ervaren lichtontwerpers visualisaties gemaakt in Photoshop om de opdrachtgever een beeld van het eindresultaat te geven. Het nadeel van visualisaties blijft dat de waarneming op een relatief klein stukje papier totaal verschilt van het werkelijke gebouw. Een ervaren lichtontwerper kan hiermee omgaan en visualisaties maken die de werkelijkheid benaderen. Op foto’s is dat nu ook terug te zien. Sommige delen lijken op de foto donker te blijven, terwijl als je bij de kerk staat, je vooral het krachtige beeld waarneemt. Een bouwkundig historicus was ongelooflijk enthousiast bij de opening. Daarna merkte hij op de foto op dat de steunberen nauwelijks zijn verlicht. Hij was verrast, want hij was ervan overtuigd dat ze wel verlicht waren.

‘Een helder beeld zorgt voor meer waardering’

Doordat het menselijk oog maar één graad scherp ziet, moeten de hersenen steeds een totaalbeeld samenstellen. Wanneer je dus de belangrijkste accenten én het volume zichtbaar maakt, neem je de hele kerk met al haar kwaliteiten waar, maar het beeld is simpeler, grafischer en krachtiger. Mensen gaan details waarnemen die ze nog niet eerder zagen. Dit wordt geïllustreerd door de opmerking van een vrouwelijke omstander: “Die hekjes heb ik nog nooit gezien op de toren, die zijn leuk!” Een helder beeld van de kerk zorgt voor meer waardering, en daarmee een gevoel van trots bij de inwoners van Breda.

Nachtbeeld: 

drie aspecten Een lichtplan streeft naar invulling van de verschillende belangen in een gebied, die zijn terug te voeren op drie steeds terugkerende aspecten van het nachtbeeld; identiteit, perspectief (leesbaarheid) en activiteit in de openbare ruimte. Het avonden nachtbeeld vraagt om een leidraad die de identiteit van een stad zichtbaar maakt. Het onderliggende thema van die zichtbaarheid kan richtinggevend zijn, maar evengoed het imago van de stad versterken. Ten tweede verbetert een helder perspectief het oriëntatievermogen in de ruimte, zowel in het horizontale als in het verticale vlak, door kleuren met voldoende verschil in tonale waarde voor verharding, gevels en daken. Ten derde beïnvloedt licht de activiteit van de mens. Het licht is in deze toepassing niet langer statisch, maar kan ademen en volgt de behoefte van de mens. Andersom kan licht ook groepsgedrag van de mens beïnvloeden. Bij ademend licht kan, voor meer scenario’s, het optimum van de menselijke comfortbehoefte worden afgezet tegen de energieconsumptie. Dat is de basis voor verantwoorde energiebesparing.

Iedere activiteit vereist een andere lichtkleur en lichtintensiteit. De Grote Kerk draagt op drukke avonden bij aan het sfeerbeeld van de stad, gastvrij en warm, vooral voor de nabijgelegen terrassen aan de Havermarkt en Grote Markt. Het licht kan ook meebewegen met andere factoren, zoals de seizoenen die door het jaar heen veranderen, de identiteit van een stad, een veranderende behoefte aan oriëntatie en de weersomstandigheden. Bij nacht gaat het lichtontwerp terug naar die segmenten van de kerk die helpen bij het oriënteren in de stad Breda. De top van de hoge toren zal altijd duidelijk zichtbaar zijn als oriëntatiepunt in de wijde omtrek. De kerk gaat naar haar ruststand en geeft daarmee ook een signaal naar de stad: “Slaap lekker allemaal.” 

Het is niet de bedoeling dat de Grote Kerk het hele jaar door van kleur verandert, als een soort Disney- of discotoren (bron: social media), maar een beperkt aantal dagen per jaar draagt de kerk bij aan de feestvreugde van de stad. Bij het testen en inregelen reageerden veel mensen enthousiast en sommigen heel negatief; licht mag emotie oproepen, dat geeft betrokkenheid aan. De opening, een vrije bewerking van het lokale volkslied “De Bredase Mars”, werd gerealiseerd in zeven dagen door een samenwerking tussen stadbeiaardier Paul Maassen, Livingprojects (Ronald Domeni) en Het Lux Lab (Ellen de Vries), gefaciliteerd door Gemeente Breda (Erik Willemsen en Lex Geervliet). Het is de eerste permanente, dynamische lichtinstallatie in Nederland die je op deze manier kunt inzetten. De officiële ingebruikstelling op 14 december was dus een samenspel tussen historie en innovatie en werd begeleid door een indrukwekkende compositie van beiaardier Paul Maassen, een geluidsspel van de grootste klok, bediend door het Klokkenluidersgilde, het carillon en synthesizermuziek. Dit werd analoog ondersteund met kleurrijke beelden op de Grote Kerk. Daarmee was de opening een serenade aan de Grand Old Lady van Breda.

Bron: Installicht