De nieuwe kansen voor openbare verlichting hebben alleen zin als er zinvolle lichtontwerpen worden gemaakt die meerwaarde hebben voor de verschillende belanghebbenden. In dit artikel komt een voorbeeld daarvan aan bod: een ontwerp voor een verlichtingsconcept in een ecologische zone, waarbij met gebruikers is getest of dit een acceptabel resultaat oplevert - met verrassende nieuwe inzichten.
Afgestemd: niveau en kleur
De avond en de nacht worden verdeeld in tijdblokken, waarin verschillende kleuren en niveaus van verlichting worden toegepast. Het lichtniveau en de lichtkleur zijn afgestemd op de belangrijkste behoefte van de meest dominant aanwezige belanghebbende op dat moment. Zo slaapt op een doordeweekse dag ongeveer 95% van de mensen om 01.00 uur ’s nachts (bron: CBS). Van de mensen die nog wakker zijn, verplaatst zich nog maar een klein deel en een nog kleiner deel verplaatst zich per fiets. Scholieren fietsen in de ochtend naar school en aan het einde van de dag weer terug. Tussen 20.00 uur en 01.00 uur gaan mensen bijvoorbeeld nog wel sporten, maar het aantal fietsers loopt sterk terug.
Overmoedig
Er is een relatie tussen het gedrag en de keuze van een vervoermiddel binnen de tijdsblokken. Jongeren moeten naar school en gaan vrijwel allemaal per fiets. Ze zijn overmoedig en zien weinig gevaar. Op dezelfde tijd zitten forenzen in de auto en leggen vaak met verminderde aandacht dezelfde weg af. Een risicovolle situatie. Ondanks de gevoelige biotoop waar de weg doorheen leidt, is niet verlichten geen optie. In dat tijdsblok is er in de ochtend koelwit licht en in de avond warmwit licht van niveau, conform de richtlijnen. Maar als de mens in de minderheid raakt in het natuurgebied, kan het belang van flora en fauna voorrang krijgen. Het licht gaat in de vroege ochtend terug naar een wat lager niveau en nog warmere kleur. Vanaf 01.00 uur ’s nachts gaan het niveau en de lichtkleur naar maanlicht. De led-armaturen bieden een uniformiteit en een visueel comfort waarmee ook dan nog een redelijk zicht mogelijk is. Het prettige is dat juist door het lage lichtniveau en de grote uniformiteit mensen ook verder weg kunnen kijken achter de verlichting, wat een aangenaam overzicht geeft over de route en de omgeving.
Maanlicht
De investering in de toegepaste dimbare led-armaturen met koudwitte en amberkleurige leds ligt enigszins hoger dan bij een standaard armatuur, maar vanaf de investering wordt enkel nog bespaard, minder energie gebruikt (± 50%) en de aanpassing van de verlichting kan op afstand. Daar bovenop komen de voordelen voor de planeet. Er is minder lichthinder en lichtvervuiling en de verminderde hinder door het lage (maan)lichtniveau voor flora en fauna. Kunstlicht uit een armatuur is natuurlijk niet te vergelijken met maanlicht, maar het doet wel recht aan de gedachte dat een complex geheel als een biotoop niet gediend is bij het beschermen van één diersoort, omdat deze toch afhankelijk is van de aanwezigheid van een andere diersoort als voedsel.
Hoe te testen?
De lichtoplossing biedt meerwaarde voor alle belanghebbenden, waarbij de vraag opkomt of mensen deze (gedimde) lichtscenario’s voor milieudoelstellingen ook werkelijk accepteren. Deze vraag stond centraal in een onderzoek dat is uitgevoerd door LightHouse TU/e, waarbij de lichtscenario’s in een opstelling met vijf van de armaturen zijn getest. Daarnaast is de vraag gesteld of die acceptatie ook kan worden verklaard door het werkelijke gemeten zicht dat mensen hebben en hun perceptie van de situatie. Hoe test je acceptatie in de echte context met dynamische lichtscènes? Er zijn (nog) geen vergelijkbare studies, de meeste bekende studies naar de perceptie van licht vinden plaats in gecontroleerde (laboratorium)omgevingen. De invloeden die we buiten in het ecologische gebied tegenkomen, zijn enorm. Bovendien zijn acceptatie en perceptie moeilijk meetbare begrippen, omdat ze mede worden bepaald door emotie en persoonlijke voorkeur. Persoonlijke perceptie van comfort en veiligheid zijn moeilijk meetbaar. LightHouse heeft een verkennende testmethode ontworpen die in dit experiment wordt toegepast.
Acceptatie van het lichtconcept
Om erachter te komen of mensen het lichtconcept accepteren, kunnen ze natuurlijk geen hele nacht op Zilverackers spenderen. Voor de test is daarom een opzet gecreëerd, waarbij mensen twee lichtscènes van het lichtconcept beleven. Na deze test werd pas verteld dat het totale concept uit vier verschillende lichtscènes bestaat en werd gevraagd of mensen het een acceptabel concept vinden. De helft van de groep kreeg vooraf ook de milieudoelstellingen van het concept uitgelegd.
Perceptie van comfort en veiligheid
Om de mate van acceptatie te kunnen verklaren, is de perceptie van mensen in de lichtscènes ook onderzocht. Deze perceptie bestaat uit het werkelijke zicht dat mensen hebben en hun persoonlijke beleving van de situatie. In elke lichtscène werd het werkelijke zicht gemeten dat mensen hebben, en wel met de Landot ring-test voor gezichtsscherpte, de Pelli-Robson-test voor contrastzicht, en een kleurherkenningstest. Ook de beleving van de situatie is op drie manieren gemeten, door te vragen naar het gevoel van veiligheid en comfort in een vragenlijst met open vragen, de beleving te laten scoren op een tienpuntsschaal en door vragen over hun werkelijke gedrag in deze context (wat zou u doen als...). De proefpersonen van het onderzoek waren de omwonenden, omdat zij direct zijn betrokken bij de acceptatie van het lichtontwerp.
De resultaten
Het onderzoek is verkennend en 21 proefpersonen leveren niet voldoende gegevens op voor statistisch verantwoorde resultaten, maar het geeft wel interessante inzichten. Zo is de acceptatie van de testpersonen van het ecologisch lichtconcept opvallend hoog; gemiddeld 80 punten op een 100-puntsschaal. De deelnemers gaven meer punten als ze de uitleg van het ecologische uitgangspunten op video hadden gezien, maar niet significant meer. Uit deze studie blijkt dat de acceptatie deels kan worden verklaard door slechts drie variabelen: geslacht: vrouwelijke deelnemers scoren acceptatie hoger dan mannelijke. Ten tweede: het gevoel van veiligheid tijdens het experiment. Hoe veiliger en prettiger mensen zich voelden, hoe hoger zij scoorden voor acceptatie. En de derde variabele was het contrastzicht: bij minderheid contrastzicht daalde de acceptatie van het lichtconcept significant. De gezichtsscherpte beïnvloedt in deze studie de acceptatie niet significant.
Lichtontwerpen 2.0
Lichtontwerpen 2.0 maakt optimaal gebruik van de nieuwe kansen die nieuwe lichttechnologieën mogelijk maken, maar die technologieën zijn niet het uitgangspunt. De basis van de lichtoplossing ligt in de toegevoegde waarde voor alle belanghebbenden. Een optimaal lichtontwerp is daardoor gedreven: het vormt een scenario dat op ieder moment in de tijd recht doet aan de eisen van de belangrijkste belanghebbende van dat tijdsblok in de totale gedachte van people, planet, profit. Dat is de uitdaging van het nieuwe lichtontwerpen.
Bron: Allicht
