Feest van licht!

De niet-visuele aspecten van verlichting zijn van grote invloed op de gezondheid van het welbevinden van de mens. Dat geldt niet alleen voor de binnenverlichting, maar ook voor de verlichting van de openbare ruimte. Tijd voor een onderzoek naar de effecten van sfeervolle openbare verlichting. Wat animeert mensen? Betekent het maken van de juiste sfeer dat mensen zich prettiger en daardoor veiliger voelen?

In de openbare ruimte is ook invloed van de verlichting op het presteren en welbevinden van mensen. De voetganger ziet in de avond en nacht de grote stedelijke ruimte zich verengen naar een veel kleiner zichtbaar gebied. Auto’s worden donkere massa’s met verblindende koplampen, er ontstaan onoverzichtelijke donkere stegen en nissen en spiegelende vlakken versterken dit nog door de donkere en verblindende delen in een groter contrast te reflecteren. Gevoelens van onveiligheid worden hierdoor gevoed. Bij het maken van lichtplannen is het van belang aandacht te besteden aan de elementen die mensen zekerheid geven. Dat is: Structuur: het leesbaar maken van de  ruimte. Licht kan ervoor zorgen dat het perspectief van de stad, overdag begrijpelijk en helder, bij nacht in vereenvoudigde vorm toch is te herkennen. Oriëntatie: Grote gevoelens van onzekerheid ontstaan bij het zoeken van de beste en ook vaak veiligste route. We zijn er ons niet van bewust, toch onderzoeken wij voortdurend de ruimte, zeker bij nacht, op potentiële risico’s. Het bieden van heldere oriëntatiepunten in het publieke domein stelt gerust bij het vinden van de weg. Visueel comfort: Verblinding en grote contrasten maken, zeker voor onze vergrijzende bevolking, het vertoeven in het publieke domein niet aangenaam. Identiteit: in dit artikel uitgewerkt, biedt meerwaarde, mits de verlichting is afgestemd op de activiteiten en de verwachtingen van de bewoners in deze specifieke openbare ruimte. 

LIGHT-S is een masterplan voor de openbare verlichting van de stedelijke ontwikkeling van het gebied Strijp-S in Eindhoven. Strijp-S was voorheen een fabrieksterrein van Philips. Het plan beoogt om, deels in de oude fabriekgebouwen, deels in nieuwe gebouwen, een uniek gebied te ontwikkelen waarin wonen, werken en ontspanning samen gaan. De unieke kracht en ervaring die het gebied biedt, zal mede worden versterkt door de openbare verlichting. In 2012 zijn de eerste woongebouwen opgeleverd, zijn de eerste bewoners in het gebied komen wonen en zijn er inmiddels 220 bedrijven gevestigd.

De innovatieve openbare verlichting van het gebied Strijp-S i biedt de mogelijkheid de intensiteit, lichtkleur en kleurweergave van de armaturen individueel af te stemmen op de activiteiten die plaatsvinden. Dat kan een activiteit voor het hele gebied zijn, maar ook een activiteit op een klein deel van Strijp-S. Aansturing armaturen. De individueel via een glasvezelnetwerk DMX aanstuurbare led-armaturen (zie kader facts & figures) bieden de mogelijkheid zo’n 16 miljoen instellingen met kleuren en intensiteiten te maken. Ook is het mogelijk om de verlichting met behulp van de software zo te programmeren, dat in de tijd snelle of langzame overgangen kunnen plaatsvinden tussen verschillende instellingen. Deze variaties kunnen ook door het signaal van sensoren of invloeden van buitenaf in gang worden gezet. De beschikbare hoeveelheid kleuren en gradaties is veel meer dan een mens bewust kan waarnemen. Hiermee biedt de lichtoplossing de mogelijkheid om de verlichting als het ware ademend aan te laten passen aan de uiteenlopende behoeften van de bewoners. Dat dit interessante mogelijkheden biedt, wordt duidelijk uit een verkennend onderzoek dat de auteurs uitvoerden in opdracht van de gemeente Eindhoven. De bewoners die waren betrokken in het onderzoek, waren uitgesproken positief over de mogelijkheden. Voor de gemeente Eindhoven is het belangrijk dat de mogelijkheden die de nieuwe openbare verlichting biedt in samenspraak met deze bewoners wordt ontwikkeld. Doel van de openbare verlichting is het gebied voor bewoners en bezoekers aantrekkelijker te maken. Dan is het belangrijk de mening te kennen van de bewoners. Eindhoven is partner in het Europese BLISS project [1] waarbinnen de verlichting van Strijp-S is ontwikkeld en uitgevoerd. Het hier beschreven onderzoek maakt daar deel van uit. Radiance renderings. Door Het Lux Lab en Daylighting zijn er zes mogelijke lichtscènes ontwikkeld die voldoende onderscheidend moeten zijn om in het onderzoek te kunnen worden gebruikt. Daarbij zijn scènes gezocht die duidelijke relaties hebben met activiteiten in het gebied om zo ook de identiteit van Strijp-S in deze bijzondere verlichting tot uitdrukking te brengen. Zo is er bijvoorbeeld wekelijks een pizzakraam op het pleintje te vinden. Is het dan mogelijk met licht een Italiaanse sfeer te creëren? Voor het ontwikkelen van de scènes zijn met behulp van een testarmatuur de meest geschikte instellingen bepaald om de gewenste sfeer met ieder van de scènes te bereiken. Een bijzondere mogelijkheid van de installatie is dat de armaturen op twee niveaus aan de masten zijn bevestigd: de lage armaturen (op 6 m) zorgen voor de algemene en sfeer verlichting voor de voetganger, terwijl de hoge armaturen (op 15 m) de kruinen van de overal aanwezige bomen belichten. Hierdoor ontstaan als het ware twee lagen in de verlichting en krijgt het bladerdak een bijzondere functie. Bij de gangbare verlichting zijn de kruinen van de bomen als donkere wolken aanwezig in de ruimte, die daardoor donkerder en kleiner lijkt. Het extra licht van de hoge masten vergroot de ruimtelijkheid van het gebied dat hierdoor meer leesbaar wordt waardoor ook bij nacht het perspectief van de ruimte helder blijft. Een probleem bij het ontwerpen en beoordelen van de scènes is dat de bomen net zijn geplant en dus nog lang niet volgroeid. Vandaar dat in het onderzoek gebruik is gemaakt van fotorealistische renderings met behulp van Radiance in de juiste kleuren en met een zo getrouw mogelijke weergave van de ruimte. Deze renderings zijn gebaseerd op geometrische modellen van de gebouwen en wegen gemaakt in Sketchup. Op de vorige pagina staat een overzicht met renderings van de zes verschillende scènes. De standaard scène is de referentie scène en komt overeen met de gangbare openbare verlichting. In het praktisch onderzoek zijn in een straat op Strijp-S de zes verschillende scènes naast elkaar ingesteld en is de bewoners gevraagd over iedere scène een oordeel te geven. Daarnaast was er een online enquête over de woonomgeving.

De resultaten laten zien dat de bewoners enthousiast zijn over de mogelijkheden van de verlichting in hun wijk. De meeste scènes worden positief gewaardeerd. De gemeente Eindhoven is blij met het inzicht in de ervaringen van de bewoners en ziet een groeiend enthousiasme voor deze bijzondere verlichting, die naar verwachting ook elders in de binnenstad zal worden toegepast.

bron: Allicht